Calakmul i Balamkú

Calakmul to jedno z największych i najważniejszych państw-miast Majów z okresu klasycznego. Przez lata zapomniane, położone w odległej i trudno dostępnej dżungli środkowego Jukatanu ruiny dają wyobrażenie wspaniałości cywilizacji Majów. Balamku to mniejszy ośrodek położony na trasie, którą trzeba pokonać do Calkmul, największą atrakcją tego miasta są niesamowity i świetnie zachowany ozdobny stiukowy fryz wewnątrz jednej z budowli. Odkryta w 1990 r. rzeźba jest jednym z najdoskonalszych przykładów sztuki Majów. Dodatkową atrakcją jest nienaruszony w tym rejonie las deszczowy w którym żyje wiele zwierząt. Zwiedzanie zagubionych ruin wśród drzew, po których skaczą małpy stanowi niezapomnianą przygodę.

Calakmul

Początki miasta sięgają okresu preklasycznego, a najstarsze zbadane pozostałości budowli pochodzą z lat 1000-400 p.n.e. Największy okres rozwoju Calakmul przypadł na lata 250–909 n.e. kiedy miasto liczyło około 50 000 mieszkańców. W tym czasie Calakmul był największym ośrodkiem w północnej części doliny Peten oraz stolicą Królestwa Głowy Węża, Kaan. Wojowniczy władcy Calakmul podporządkowali sobie szereg ośrodków, a głównym rywalem był położony dziś w Gwatemali Tikal. Pełne zwrotów, zaciekłe wojny z tym ośrodkiem trwały ponad 100 lat, ten konflikt kształtował historię środkowego Jukatanu. Początkowo Calakmul wraz z sojusznikami odnosił sukcesy, w 562 r.n.e. armia Kaan rozbiła wojska Tikalu, zabito króla i osadzono na tronie swojego wasala. Ten sukces zapoczątkował serię wojen Calakmul z innymi państwami Majów o hegemonię i próbę zbudowania imperium. Królowie Węże podbili m.in.  Palenque, nieduży, ale zaawansowany cywilizacyjnie ośrodek będący bramą do handlu na zachód. Po wielu latach upokorzeń Tikal odzyskał znaczenie. Rozpoczęły się lata walk, bardzo krwawa wojna toczyła się w latach 677-679 n.e., jej koniec opisano na jednej ze steli jako nahbaj uch’ich’el witziij ujol, czyli „morze krwi i góry czaszek”. Tikal zawarł nowe sojusze, kolejna wojna w roku 695 n.e. przyniosła Królestwu Węża dotkliwą porażkę. Był to początek upadku Calakmul, straty wojenne oraz bunty i zmiany sojuszy podległych miast  doprowadziły do stopniowego osłabienia i w końcu upadku Królestwa Kaan. Calakmul został opuszczony około 909 r.n.e., a pozostałości ogromnego miasta pokryła na setki lat dżungla.

Plaza Central

Plac ten jest główną przestrzenią miasta, w okresie świetności Calakmul zbudowano przy nim najbardziej imponujące budowle. Najwyższą piramidą jest Struktura II, licząca blisko 50 metrów wysokości. Podstawa ma 140 m długości a powierzchnia zajmowana przez budowlę to około 2 hektarów, co czyni ją największą piramidą Majów. Na szczycie znajduje się kilka budynków, pełniących rolę świątyń. W 1996 r. archeolodzy odkryli w tej piramidzie pochówek władcy. W grobowcu znajdowały się naczynia a ciało zmarłego przykryte było jadeitową maską, w sąsiedniej komorze pochowano kobietę i dziecko, prawdopodobnie mieli towarzyszyć władcy w zaświatach. Nagrodą za wspinaczkę są doskonałe widoki na wyłaniające się z bezkresnego morza zieleni wierzchołki budowli. Trochę z boku, w niewielkiej odległości znajduje się niewiele jej ustępująca wysokością Struktura I. Przy placu centralnym znajduje się także kilka budynków, które były świątyniami, są to bardzo ładnie zachowane struktury III oraz IV. W budowli VII, znajdującej się dokładnie naprzeciwko Struktury II, odkryto kryptę grobową, znaleziono około 2000 przedmiotów z jadeitu, w tym wspaniałe maski. Jadeitowa maska władcy znaleziona w grobowcu w strukturze VII jest jednym z najbardziej imponujących znalezisk sztuki Majów.

Największą budowlą w Calkmul jest Struktura II. 45-metrowa piramida jest jedną z najwyższych w świecie Majów. Zlokalizowana jest przy placu zwanym dziś Plaza Central, była centralnym i najważniejszym budynkiem tej świętej dla Majów przestrzeni. Piramida wygląda jak dwie nachodzące na siebie budowle, najlepiej jest to widoczne z większej wysokości. Piramidę zbudowano na wcześniejszych budynkach z ery preklasycznej, jak często można zobaczyć u ludów Mezoameryki, nową piramidę zbudowano na starej, która kryje się teraz w jej wnętrzu.

Najwyższa budowla w Calakmul robi oczywiście wrażenie. Niestety, z żadnego miejsca nie można zobaczyć widoku widniejącego na przykład na biletach wstępu. Taki widok jest możliwy tylko z lotu ptaka. Wynajęcie helikoptera może być dość trudne, a użycie drona wymaga pozwolenia i dodatkowej opłaty. Trzeba też pamiętać, że jesteśmy pośrodku rezerwatu, wśród koron drzew skaczą małpy, możemy też obserwować ptaki. Jest to bardzo dziki rejon, Reserva de la Biosfera Calakmul to jedna z ostatnich pozostałości pierwotnego lasu deszczowego, pokrywającego pierwotnie niemal cały Jukatan. W rezerwacie występują nawet bardzo rzadkie dziś jaguary, święte zwierzęta dla ludów Mezoameryki.

Po przeciwnej stronie Plaza Central dokładnie naprzeciwko Struktury II znajduje się dość wysoka piramida Struktura VII. Warto się na nią wspiąć, ponieważ doskonale z niej widać największą budowlę Calakmul, Strukturę II. Na szczycie Struktury VII znajdują się budynki świątyni, wokół zachowały się ciekawe stele. W latach 80. XX w. archeolodzy odkryli w tej piramidzie grobowiec z ciałem władcy. Pochówek pochodzący z lat 660-750 n.e. zawierał wspaniałą jadeitową maskę króla z dynastii Kaan. Maska jako jeden z najpiękniejszych przykładów sztuki Majów była pokazywana w wielu muzeach świata, obecnie znajduje się w Muzeum Architektury Majów w mieście Campeche.

W Calkmul odnaleziono około 120 kamiennych steli z majańskimi inskrypcjami. Stele, pokryte płaskorzeźbami oraz napisami Majowie umieszczali na swoich placach, aby uczcić święta wynikające z kalendarza, wydarzenia historyczne a także dać świadectwo potęgi władcy. Inskrypcje zwykle były narzędziem propagandy politycznej i najczęściej podawały informacje o pokonanych miastach i wziętych do niewoli znaczących jeńcach. Stele tworzono zwykle z okazji świąt, związanych z „okrągłymi” datami w kalendarzu, ustawione przy centralnym placu tworzyły pełną symboliki przestrzeń miasta Majów. Dzięki poznaniu pisma Majów, wiele stel zostało odczytanych. Stanowią one nieocenioną skarbnicę wiedzy o konfliktach, sojuszach i ważnych wydarzeniach zachodzących w świecie Majów. Niestety, wiele tablic w Calkmul uległo zatarciu. Wiedzę o tym mieście przynoszą liczne znaleziska z sąsiednich ośrodków, sojuszników i przeciwników. Wiedza o Królestwie Głowy Węża i jego stolicy staje się coraz pełniejsza, wyłania się z niej obraz ośrodka, który miał szansę podbić i zjednoczyć większość ziem zamieszkanych przez Majów i stać się imperium. Na przeszkodzie stanął Tikal i jego władcy.

Struktura I to druga co do wielkości piramida w Calkmul. Zbudowana została na 8-metrowej sztucznie usypanej platformie więc jej szczyt wznosił się nawet wyżej niż Struktury II. Piramida została zbudowana w VIII wieku n.e. odczytane na stelach informacje pozwalają przypisać budowę władcy Yukno’m To’k 'K’awiil panującym w latach 702-733 n.e. We wnętrzu znajduje się budowla datowana na lata 150 p.n.e.-150 n.e. na której znaleziono stiukowe ozdoby mające formę dużej maski. Stroma piramida wystaje ponad poziom drzew i pozwala na podziwianie widoków bezkresnej dżungli i wyłaniających się wierzchołków piramid.

 

Struktura III to piramida z wieloma komnatami zbudowanymi na szczycie. W Pochodzącej z V w.n.e. budowli odkryto grobowiec jednego z władców Calakmul. Znaleziono w nim bogate dary dla zmarłego, jadeitowe maski, naczynia oraz muszelki. Ciało zmarłego było przykryte trzema bogatymi jadeitowymi ozdobami, maską na twarz, pierś oraz pas.

Struktura IV mieści na szczycie dwie świątynie, nazwane IV-A i IV-B. W pobliżu budowli znaleziono 14 steli, na części z nich odczytano daty. Ustawiono je z okazji świąt odbywających się pomiędzy 6 grudnia a 28 czerwca 810 r.n.e. Znaleziska ofiar i ślady przebudowy świątyń pozwalają określić okres ich używania na ponad 600 lat, pomiędzy 250 a 900 r. n.e.

Na Plaza Central, znajduje się niepozorna Struktura VIII. Naukowcy przypuszczają, że mogło się tu znajdować obserwatorium astronomiczne. Budynek ma wejścia zorientowane względem osi wschód-zachód, a cała budowla jest przesunięta względem osi północ-południe o 8 stopni. Taka orientacja budynków służących obserwacji nieba była spotykana wśród ludów Mezoameryki, odpowiadała położeniu słońca w najdłuższym dniu roku.

Informacje praktyczne

Zobaczenie Calakmul wymaga trochę więcej wysiłku, przede wszystkim, żeby dotrzeć do tego odległego i rzadko zaludnionego obszaru. Najbliższym miastem z lotniskiem jest Chetumal, nieduży ośrodek położony przy granicy z Belize. W okolicach Calakmul, pomiędzy dwoma meksykańskimi stanami Campeche i Quintana Roo znajduje się kilka doskonałych stanowisk archeologicznych, kolejne znajdują się za pobliską granicą z Gwatemalą, ale w tym rejonie nie ma przejść granicznych. Najwygodniej jest posiadać wynajęty samochód, poniższe uwagi odnośnie dotarcia do zabytków można zastosować też do przemieszczania się autobusami i taksówkami, ale będzie to bardziej czasochłonne i raczej droższe. Najlepszą bazą do zobaczenia tego rejonu jest miasteczko Xpujil, położone około 120 km od lotniska Chetumal. Główną i jedyną drogą jest RN186 do Villahermosa, droga jest bardzo dobra i najczęściej pustawa, miejscowości są małe i rzadko położone. Xpujil posiada podstawową bazę turystyczną, można tu znaleźć nocleg. Dodatkową zaletą miasteczka są trzy miasta Majów położone w najbliższej okolicy, Becan, Chicanna i sam Xpujil, nieduże ruiny znajdują się nawet w samym miasteczku pomiędzy współczesnymi budynkami.

Na zwiedzenie Calakmul najlepiej przeznaczyć cały dzień. Po około 50 km jazdy drogą 186 w kierunku Villahermosa znajduje się oznaczony zjazd do ruin Calakmul. Znajduje się tu pierwsza brama, gdzie jest pobierana opłata dla miejscowej społeczności, to częsta praktyka w Meksyku. Asfaltowa droga wiedzie w głąb dżungli, początkowo jest nawet niezła, ale wkrótce pojawiają się dziury w jezdni, na które trzeba uważać. Calakmul znajduje się około 60 km od zjazdu z głównej drogi, trasa wiedzie przez Reserva de la Biosfera Calakmul wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Około 20 km przed ruinami znajduje się wjazd do płatnej części tego rezerwatu, tu należy uiścić kolejną opłatę. Po drodze ani w samym Calakmul nie ma żadnych sklepów czy restauracji, należy wcześniej zaopatrzyć się w wodę i przekąski. Droga jest piękna, nietrudno zobaczyć różne zwierzęta, w tym skaczące po koronach drzew małpy (polska nazwa to czepiak, hiszp. araña monos, ang. spider monkey). Przy drodze znajduje się też kilka budowli Majów, nie są oczyszczone i przygotowane do zwiedzania, wyglądają jak naturalne pagórki. Trzeba pamiętać, że Calakmul obejmowało w okresie świetności obszar około 70  km² i większość jest wciąż ukryta w dżungli. Przy ruinach znajduje się parking i kasa biletowa, liczba docierających tu turystów nie jest nigdy duża, góra kilkanaście samochodów. Do ruin można dojechać taksówką ze Xpujil, organizowane są też nieliczne wycieczki małymi busami z Chetumal.

Będąc w tym rejonie warto wstąpić w drodze powrotnej do Balamku. Ruiny znajdują się blisko drogi 186, około 5 km od zjazdu do Calakmul, kierunek Villahermosa. Stanowisko archeologiczne jest nieduże, ale ładnie zachowane i odmienne od Calakmul. Ozdobą są stiukowe płaskorzeźby wewnątrz jednej z piramid, świetnie zachowane, łącznie z farbą, którą były pomalowane. Warto mieć dobrą latarkę, rzeźba znajduje się w dość ciemnej sali, nie można błyskać flashem, ale strażnik pozwala używać latarki. Zwiedzanie nie zajmie więcej niż 1-1,5 godziny.

Gran Acropolis

Strefa rezydencjalna z labiryntem niewysokich budynków stanowi kolejną ciekawą grupę budowli w Calakmul. Doskonale zachowane pałace i stele na placu ceremonialnym oraz boisko tworzy tę część miasta. Niewysokie budynki zbudowano ze świetnie obrobionych i dopasowanych bloków wapienia.

Ta część Calakmul zbudowana została pod koniec okresu świetności i dominacji miasta w regionie. Widoczne na zdjęciu stele ustawiono prawdopodobnie w 741 r.n.e. Niestety, są mocno zatarte i skorodowane, nie udało się odczytać imienia władcy, któremu były poświęcone. Na ten czas przypadło pokonanie przez Tikal ostatnich sojuszników Calakmul,  miast znanych dziś jako Naranjo i El Peru. Królestwo Kaan nigdy już nie odzyskało pełnej siły i nie odbudowało sieci sojuszy.

Balamkú

To nieduże miasto Majów przez wiele lat pozostawało w zapomnieniu. Zmianę przyniosło odkrycie przez archeologów w 1990 roku (!) wspaniałego fryzu. Wykonana z utwardzonego gipsu (stiuk) płaskorzeźba ma 16,8 metra długości oraz 1,75 m wysokości. Znajduje się wewnątrz niedużej piramidy, przez wieki fryz był osłonięty przed wpływami warunków atmosferycznych i zachował nawet resztki oryginalnych kolorów.

Nazwę miasta można przetłumaczyć jako „Świątynię Jaguara”. Kompleks składa się z trzech grup świątyń, północnej, południowej i centralnej. Grupę południową tworzą budynki wzniesione w późnym okresie preklasycznym w latach 300 p.n.e.- 250 n.e. Najważniejsze budynki pochodzą z lat 300-600 n.e. Większość budynków ma charakter pałacowy, charakterystyczny dla stylu Rio Bec. Na kilku budynkach zachowały się kamienne ozdoby, mozaiki przedstawiające nałożone na siebie maski bóstw.

W grupie centralnej Balmku znajduje się niepozorny budynek zwany „Domem Czterech Królów”. Budynek oznaczony jako Struktura I był pałacem. Boczne wejście prowadzi do pomieszczenia, w którym zachował się wspaniały fryz. Rzeźba ma 16,8 m długości i 1,75 m wysokości. Majańscy artyści przedstawili tu scenę wstąpienia na tron czterech władców. Królowie siedzą na tronach umieszczonych na rozwartych paszczach żab i krokodyli. Dolna część fryzu przedstawia maszkarony potwora ziemskiego i jaguary, będące symbolami nocnego słońca i świata podziemnego. Symbole te związane są z wojną, ofiarami i śmiercią. Datowanie radiowęglowe drewnianego nadproża świątyni wskazało datę 631 n.e. z dokładnością +/- 30 lat, z dużym prawdopodobieństwem fryz pochodzi także z tego okresu. Zdaniem naukowców na fryzie ukazany został symbolicznie władca, który wstępując na tron wyłania się niczym słońce powracające z całonocnego pobytu w świecie podziemnym i wschodzące o świcie nad światem.

error: Content is protected !!