Mayapán
Mayapán było ostatnim wielkim ośrodkiem Majów na Jukatanie, okres największego rozkwitu przypadł na lata 1250–1450 n.e. Historia miasta sięga około 1000 roku n.e., kiedy to wyrosło z małej osady. Ten etap rozwoju wiąże się z napływem na ziemie Majów ludów Nahua ze środkowego Meksyku, przede wszystkim Tolteków. Z biegiem czasu miasto stało się potężnym ośrodkiem, obejmującym tereny o powierzchni około 4 km². Około XIII wieku Mayapán osiągnęło swój szczyt rozwoju, stając się jednym z największych i najważniejszych miast Majów w epoce postklasycznej. Szacuje się, że w owym czasie populacja miasta wynosiła około 12 000 mieszkańców.
Miasto Mayapán było zaplanowane i zbudowane zgodnie z tradycyjnymi wzorcami urbanistycznymi Majów, na podobieństwo Chichén Itzá. Składało się z centralnego obszaru ceremonialnego, który obejmował m.in. świątynie i pałace, otoczonych obszarem mieszkalnym i rolniczym. Jednym z najważniejszych zabytków Mayapán jest tzw. „El Castillo” (Zamek), imponująca czterokondygnacyjna piramida schodkowa, poświęcona Kukulkanowi, Pierzastemu Wężowi. Świątynia została zaprojektowana tak, aby w określony dzień roku wystąpił efekt światła i cienia, dający iluzję zstępowania po schodach piramidy Pierzastego Węża. W Mayapán efekt ten występuje w dniu przesilenia zimowego.
Charakterystyczną okrągłą budowlą w Mayapán jest tak zwane obserwatorium. Mimo podobieństwa do budowli z Chichén Itzá budynek ten prawdopodobnie nie służył do obserwacji nieba, ponieważ nie ma okien oraz jest zbyt niski. Platforma otaczająca budynek została ozdobiona maskami bóstw, często spotykanymi w miastach Majów na Jukatanie. Sama budowla jest imponująca i pięknie zachowana.
Kolejną ważną budowlą miasta jest Świątynia Malowanych Nisz. Zachowały się w niej malowidła, przedstawiające fasady pięciu świątyń, których wejścia ukazano symbolicznie jako nisze. Spoczywają one na głowach czterech węży z rozwartymi paszczami. Świątynia Nisz składa się z siedmiu pomieszczeń. Odkrycie w Mayapán pozostałości malowideł ściennych, rzeźb oraz licznych kunsztownych przedmiotów stawiają to miasto wśród głównych przedstawicieli sztuki Majów północnego Jukatanu.
W Mayapán freski zachowały się w dwóch miejscach, w Sali Fresków oraz wspomnianej Świątyni Malowanych Nisz. Pokój fresków znajduje się obok piramidy Kukulcana, znaleziono w nim ciekawy obraz z czerwonym tłem i zieloną obwódką. Obecnie malowidło jest słabo zachowane, ale niezwykle ciekawa jest jego historia. Środkowa część przedstawia planetę Wenus na tle zachodzącego słońca. Fresk jest tak usytuowany, że promienie słońca oświetlają go dwukrotnie w ciągu roku w okresach zgodnych z kalendarzem Majów. Z badań archeologów wynika, że freski zostały namalowane między 1200 a 1350 r. Naukowcy przyjrzeli się niebu w tym okresie. Okazało się, że 8 czerwca 1275 r., podczas zachodu słońca, planeta Wenus była widoczna na tle słońca. Malowidło przedstawia to rzadkie zjawisko i jest silnie skorelowane z cyklami kalendarza Majów.
Informacje praktyczne
Mayapán znajduje się około 40 km na południe od Meridy. Pozostaje w cieniu sławnego Uxmal, ale warto podjąć wysiłek dotarcia i zwiedzenia także innych ciekawych ruin. W ciągu jednodniowej wycieczki z Meridy, przy zachowaniu pewnego tempa zwiedzania, można zobaczyć ruiny Uxmal, oraz sąsiednich Kabah i Sayil. Mayapán znajduje się około godzinę drogi od tej ostatniej miejscowości. Wstęp do tych zabytków kosztuje 75 Pesos. Aktualne informacje znajdują się na oficjalnej stronie www.inah.gob.mx Mayapán zajmuje stosunkowo nieduży obszar, wszystkie zabytki udostępnione do zwiedzania znajdują się blisko siebie. Wciąż można wspinać się na Piramidę Kukulkana, rozpościera się z niej bardzo ładny widok na ruiny miasta.
Kiedy Hiszpanie dotarli na Jukatan na początku XVI wieku, tamtejsza ludność nadal pamiętała o tym mieście i z dumą opowiadała misjonarzom o pochodzeniu od ostatniej dynastii władców, rodziny Cocom. Wczesne dokumenty z czasów kolonialnych wskazywały na gwałtowny upadek miasta wskutek wojen. W zapiskach wspominano w o buncie kierowanym przez elitę z rodziny Xiu, który doprowadził do masakry rządzącej miastem rodziny Cocom. Legendy zostały potwierdzone przez badania archeologiczne. W latach 50. XX wieku archeolodzy z Carnegie Institute w Waszyngtonie w czasie wykopalisk na terenie miasta znaleźli ciała ludzi pochowane w pośpiechu bez typowego szacunku dla zmarłych.
Badania zachowanych szkieletów dowiodły gwałtownego upadku miasta. W przypadku niektórych pochówków widoczne są obrażenia ciał, osadzone groty strzał, rany kłute czy urazy czaszek. Zachowały się też świadectwa profanacji i rozmyślnego zniszczenia grobów. Eksperci przeprowadzili badania interdyscyplinarne, które wskazują, że do konfliktów, upadku i opuszczenia Mayapán doprowadziła również susza. Niekorzystne zmiany klimatyczne uczeni od dawna wiązali z przyczynami upadku innych ośrodków cywilizacji Majów. Badania w Mayapán wykazały, że okresy walk zbiegły się z suszą, która rozpoczęła się pod koniec 1300 r. i trwała do 1400 r. Jedynym źródłem wody dla miasta były cenotes, czyli podziemne zbiorniki wypełniające się wodą deszczową. Dzięki datowaniu radiowęglowemu okazało się, że liczba mieszkańców zaczęła spadać po 1350 r. i miasto było już wówczas częściowo opuszczone. Przedłużający się okres kryzysu powodował dalszy, stopniowy spadek populacji. Polityczna rywalizacja i niepokoje społeczne doprowadziły do ostatecznego upadku miasta w latach 1441-1461.
