Mayapán
Mayapán było ostatnim wielkim ośrodkiem Majów na Jukatanie, okres największego rozkwitu przypadł na lata 1250–1450 n.e. Historia miasta sięga około 1000 roku n.e., kiedy to wyrosło z małej osady. Ten etap rozwoju wiązał się z napływem na ziemie Majów ludów Nahua ze środkowego Meksyku, przede wszystkim Tolteków. Z biegiem czasu miasto stało się potężnym ośrodkiem, obejmującym tereny o powierzchni około 4 km². Około XIII wieku Mayapán osiągnęło swój szczyt rozwoju, było wówczas jednym z największych i najważniejszych miast Majów w epoce postklasycznej. Badacze oszacowali, że w tamtym czasie populacja miasta wynosiła około 12 000 mieszkańców.
Majowie zaplanowali i zbudowali Mayapán zgodnie ze swoimi tradycyjnymi wzorcami, na podobieństwo Chichén Itzá. Miasto składa się z centralnego obszaru ceremonialnego, który obejmuje m.in. świątynie i pałace, następnie jest otoczony obszarem mieszkalnym i rolniczym. Jednym z najważniejszych zabytków Mayapán jest tzw. „El Castillo” (Zamek), imponująca czterokondygnacyjna piramida schodkowa, poświęcona Kukulkanowi, zwanemu też Pierzastym Wężem. Świątynia została zaprojektowana tak, aby w określony dzień roku wystąpił efekt światła i cienia, dlatego możemy obserwować iluzję zstępowania Pierzastego Węża po schodach piramidy w miarę przesuwania się słońca. W Mayapán efekt ten występuje w dniu przesilenia zimowego.
Charakterystyczną okrągłą budowlą w Mayapán jest tak zwane obserwatorium. Mimo podobieństwa do budowli z Chichén Itzá, tutaj budynek prawdopodobnie nie służył do obserwacji nieba, ponieważ nie ma okien oraz jest zbyt niski. Platforma otaczająca budynek jest ozdobiona maskami bóstw, często spotykanymi w miastach Majów na Jukatanie. Sama budowla jest imponująca i naprawdę pięknie zachowana.
Kolejną ważną budowlą miasta jest Świątynia Malowanych Nisz. Zachowane tutaj malowidła, przedstawiają fasady pięciu świątyń. Wejścia do tych świątyń są pokazazane symbolicznie jako nisze. Spoczywają one na głowach czterech węży z rozwartymi paszczami. Świątynia Nisz składa się z siedmiu pomieszczeń. W Mayapán archeolodzy odkryli pozostałości malowideł ściennych, rzeźb oraz licznych kunsztownych przedmiotów, dlatego z pewnością miasto to jest jednym z głównych reprezentantów sztuki Majów północnego Jukatanu.
W Mayapán freski zachowały się w dwóch miejscach, w Sali Fresków oraz wspomnianej Świątyni Malowanych Nisz. Pokój fresków znajduje się obok piramidy Kukulcana, na pewno interesujący jest znaleziony w nim ciekawy obraz z czerwonym tłem i zieloną obwódką. Obecnie malowidło jest słabo zachowane, mimo to niezwykle ciekawa jest jego historia. Środkowa część przedstawia planetę Wenus na tle zachodzącego słońca. Fresk jest tak usytuowany, że promienie słońca oświetlają go dwukrotnie w ciągu roku w okresach zgodnych z kalendarzem Majów. Z badań archeologów wynika, że freski zostały namalowane między 1200 a 1350 r. Naukowcy przyjrzeli się niebu w tym okresie. Badacze udowodnili, że 8 czerwca 1275 r., podczas zachodu słońca, planeta Wenus była widoczna na tle słońca. Malowidło w rzeczywistości przedstawia to rzadkie zjawisko astronomiczne i z pewnością potwierdza obserwacje astronomiczne Majów.
Informacje praktyczne
Mayapán znajduje się około 40 km na południe od Meridy. Pozostaje w cieniu sławnego Uxmal, ale warto podjąć wysiłek dotarcia i zwiedzenia także innych ciekawych ruin w tej okolicy. W ciągu jednodniowej wycieczki z Meridy, przy zachowaniu pewnego tempa zwiedzania, możemy zobaczyć ruiny Uxmal, oraz sąsiednich Kabah i Sayil. Z Sayil do Mayapán dojedziemy w ciągu około godziny. Wstęp do tych zabytków kosztuje 75 Pesos. Aktualne informacje znajdują się na oficjalnej stronie www.inah.gob.mx Mayapán zajmuje stosunkowo nieduży obszar, ponieważ wszystkie zabytki udostępnione do zwiedzania znajdują się blisko siebie. Wciąż możemy wspinać się na Piramidę Kukulkana, skąd zobaczymy bardzo ładny widok na ruiny miasta.
Hiszpanie dotarli na Jukatan na początku XVI wieku, wówczas tamtejsza ludność nadal pamiętała o tym mieście i z dumą opowiadała misjonarzom o swoim pochodzeniu od ostatniej dynastii władców, rodziny Cocom. Badacze znający wczesne dokumenty z czasów kolonialnych wskazywali na gwałtowny upadek miasta wskutek wojen. W zapiskach naukowcy odkryli informacje o buncie kierowanym przez elitę z rodziny Xiu, który doprowadził do masakry rządzącej miastem rodziny Cocom. Legendy zostały później potwierdzone przez badania archeologiczne. W latach 50. XX wieku archeolodzy z Carnegie Institute w Waszyngtonie w czasie wykopalisk na terenie miasta znaleźli ciała ludzi pochowane w pośpiechu bez typowego szacunku dla zmarłych. Z pewnością wyglądało to na efekt walki.
Badania zachowanych szkieletów dowiodły gwałtownego upadku miasta. W przypadku niektórych pochówków widoczne są obrażenia ciał, osadzone groty strzał, rany kłute czy urazy czaszek. Zachowały się także świadectwa profanacji i rozmyślnego zniszczenia wcześniejszych grobów. Eksperci przeprowadzili badania, które wykazały, że do konfliktów, upadku i w końcu opuszczenia Mayapán doprowadziła również susza. Niekorzystne zmiany klimatyczne uczeni od dawna wiązali także z przyczynami upadku innych ośrodków cywilizacji Majów. Badania w Mayapán wykazały, że okresy walk zbiegły się z panującą wtedy suszą, która rozpoczęła się pod koniec 1300 r. i trwała do 1400 r. Jedynym źródłem wody dla miasta były wtedy cenotes, czyli podziemne zbiorniki wypełniające się okresowo wodą deszczową. Dlatego mniejsze opady powodowały okresowe braki wody. Dzięki datowaniu radiowęglowemu okazało się, że liczba mieszkańców zaczęła spadać po 1350 r. i w konsekwencji miasto było już wówczas częściowo opuszczone. Przedłużający się okres kryzysu powodował tutaj dalszy, stopniowy spadek populacji. Polityczna rywalizacja i niepokoje społeczne doprowadziły następnie do ostatecznego upadku miasta w latach 1441-1461.
