Gigantes de Tula
Kultura Tolteków rozkwitała w środkowym Meksyku okresie między X a XII wiekiem naszej ery. Tula, położona w dzisiejszym stanie Hidalgo, była głównym ośrodkiem władzy i religii Tolteków. Miasto miało imponującą architekturę, charakteryzującą się monumentalnymi budowlami i imponującymi piramidami. Dziś możemy podziwiać dobrze zachowane pozostałości tego miasta ze wspaniałymi posągami tolteckich wojowników zwanymi także Atlantes de Tula.
Największym zabytkiem w Tula jest Piramida Quetzalcoatla (zwana też Piramidą Gwiazdy Porannej lub Tlahuizcalpantecuhtli), będąca centralnym punktem miasta. Jest to pięciopoziomowa konstrukcja podobna do Świątyni Wojowników w Chichen Itza. Na szczycie piramidy znajdują się cztery masywne kolumny wyrzeźbione na podobieństwo wojowników Tolteków. Posągi prawdopodobnie podtrzymywały dach świątyni na szczycie piramidy. Każda figurka wojownika jest wykuta w bazalcie i ma około czterech metrów wysokości. Wojownicy zostali przedstawieni bardzo realistycznie, z miotaczem włóczni, kadzidłem, napierśnikiem w kształcie motyla i tylną płytą w kształcie dysku słonecznego. Przed piramidą znajduje się duży przedsionek, który łączy ją z pobliskimi budynkami. Dziś ten przedsionek i sąsiadujący z nim Budynek C to przestrzeń wypełniona połamanymi kolumnami. Budynek C jest lepiej znany jako Spalony Pałac, ślady wskazują na to, że został spalony. Piramida Quetzalcoatla jest otoczona murem pokrytym płaskorzeźbami. Ściana Węży Coatepantl była później inspiracją dla podobnej konstrukcji w stolicy państwa Azteków Tenochtitlan.
Ściana węży Coatepantli w Tula to wyjątkowy przykład tolteckiej sztuki i architektury, będący świadectwem potęgi i umiejętności tej starożytnej cywilizacji. Reliefy na Coatepantli przedstawiają postaci orłów, jaguarów i figury tolteckich wojowników. Wiele osiągnięć Tolteków przyswoili sobie Aztekowie, którzy przybyli na te obszary w XII wieku. Zajęcie Tuli było początkiem tworzenia potężnego państwa azteckiego. Mexikowie (Aztekowie) wywodzili większość swoich własnych osiągnięć społecznych od Tolteków. Miasto Tollan, na pół mitologiczne, które było wzorem i symbolem cywilizacji państwowej jest utożsamiane z Tula. Aztekowie cenili także kulturę materialną Tolteków, przenosząc i kopiując rzeźby w swojej stolicy Tenochtitlán. Wśród ludów Nahuan pokrewnych Aztekom, słowo Tolteca było synonimem artysty, rzemieślnika lub mędrca, a Toltecayotl oznaczało sztukę, kulturę, cywilizację i urbanistykę
Nazwa „Palacio Quemado” pochodzi od tragicznego wydarzenia, które miało miejsce w XII wieku. Według przekazów historycznych podczas wojny Tolteków z Chichimekami pałac został spalony i popadł w ruinę. Ogień strawił znaczną część konstrukcji, pozostawiając jedynie fundamenty i podstawy ścian. Pomimo zniszczeń spowodowanych przez pożar, pozostałości Palacio Quemado wciąż świadczą o wielkości i kunszcie architektonicznym Tolteków. Uważa się, że budynek ten służył jako rezydencja władców lub jako miejsce ceremonialne.
Informacje praktyczne
Tula jest uważana, obok Teotihuacan i Tenochtitlan, za jedno z największych miast na środkowych wyżynach Meksyku. Odwiedzenie tego zabytku podczas pobytu w mieście Meksyk jest bardzo dobrym pomysłem. Najłatwiej jest poszukać organizowanej wycieczki lub wynająć taksówkę z Meksyku. Zona archeologica de Tula znajduje się około 4 km od centrum miasteczka Tula de Allende, do którego można dojechać autobusami. Jest to jednak bardziej kłopotliwe i czasochłonne. Same ruiny są łatwe do zwiedzania, nie ma dużych odległości czy konieczności wspinaczki. Należy tylko pamiętać o zabezpieczeniu przed słońcem, miejsce jest położone na wyskości około 2 000 m.n.p.m. Przed zwiedzaniem Tula warto wcześniej zobaczyć Narodowe Muzeum Antropologiczne w mieście Meksyk. Wokół ruin Tula znajduje się przyjemny park z kaktusami, na który warto także poświęcić trochę czasu. Bieżące informacje znajdują się na oficjalnej rządowej stronie www.inah.gob.mx
Miasto Tula zyskało na znaczeniu po upadku Teotihuacan i osiągnęło swój szczyt między 900 a 1150 rokiem. Chociaż Tula Grande (Wielka Tula) urosła do rozmiarów większych niż wszystko, co było z nią współczesne, nigdy nie osiągnęła rozmiarów Teotihuacan. Miasto w okresie największego rozkwitu zajmowało prawdopodobnie 14 km 2 z populacją około 60 000, a kolejne 20 000 do 25 000 na otaczających 1000 km. W tym czasie Tula była żyznym regionem rolniczym w pobliżu kopalni obsydianu i leżała na ważnym szlaku handlowym. Jej bazą ekonomiczną obok rolnictwa było wydobycie obsydianu, niezwykle ostrej, wulkanicznej skały. Narzędzia wytwarzane z obsydianu były używane powszechnie przez ludy Mezoameryki i były przedmiotem dalekosiężnego handlu i wymiany. Przypuszcza się, że rzemiosło to uprawiała mniej więcej połowa mieszkańców Tula. Powszechna była też obróbka trawertynu i tworzenie ceramiki, zajęcia te Toltecowie przejęli od mieszkańców Teotihuacan po upadku tego miasta. Dziś możemy podziwiać charakterystyczne dla miast prekolumbijskich rozłożyste piramidy (powyżej), fundamenty różnych budowli czy boisko do gry w piłkę (zdjęcie poniżej).
Atlantes de Tula to cztery posągi, z których każdy mierzy około 4 metrów wysokości. Przedstawiają one wojowników o imponującej posturze, którzy noszą na sobie elementy stroju i wyposażenia wojennego. Mają na sobie charakterystyczne, wysokie hełmy z piórami i owinięte wokół ramion pióropusze. Ich ręce opierają się na klatkach piersiowych, tworząc wrażenie podtrzymywania masywnej konstrukcji. Bardzo realistycznie przedstawiono elementy broni i wyposażenia. Uwagę zwracają głowy wyrzeźbione na plecach każdego z posągów. Według przekonującej interpretacji są to twarze wojowników z kolejnego szeregu odbijające się w błyszczących tarczach zawieszonych na plecach. Opisy taktyki wojennej, wywodzącej się z Teotehiuacan, mówią o tarczach z miki (lub podobnego minerału), których używali wojownicy Mezoameryki. Walka przebiegała zwykle tak, że po wyrzuceniu lekkich oszczepów za pomocą atlatli zwiększających ich zasięg, wojownicy odwracali się plecami do przeciwnika. Błyszczący minerał odbijał promienie słoneczne, celem było oślepienie i zdezorienotowanie zaatakowanego wroga, tarcza działała jak duże lustro.
Nie wiadomo na pewno, gdzie pierwotnie znajdowały się figury Atlatów i jak były ustawione. Znaleziono je u podnóża piramidy i ustawiono na szczycie budowli na zasadzie przypuszczeń pierwszych archeologów niż na dowodach historycznych. Odkrycia świadczą, że na szczycie piramidy znajdowała się dodatkowa budowla, prawdopodobnie świątynia, natomiast ustawienie rzeźb oraz kolumn w obecnej pozycji jest raczej dziełem przypadku.
Toltekowie i ich wielka stolica Tula stanowią pierwsze państwo na Płaskowyżu Centralnym Meksyku, dla którego istnieją dane historyczne, dynastyczne spisy królów, kroniki migracji i podbojów oraz sprawozdania dotyczące rozwoju miasta zwanego Tollan, oraz konfliktów politycznych i religijnych. Przez ponad dwa stulecia (między 900-1150 n.e.) kulturowe wpływy Tuli docierały do wielu regionów Mezoameryki, od San Luis Potosí po Salwador, z Chichén Itzá w północnym Jukatanie jako najwyższym wyrazem tej sztuki i architektury. Badania porównawcze i analiza rdzennych kronik wskazują, że arystokracja Tula była bezpośrednimi poprzednikami i wzorem dla azteckiej szlachty. System rządów Tolteków był początkiem niektórych centralnych instytucji państwa Mexików. Aztekowie organizowali specjalne wyprawy, aby sprowadzić rzeźby Tolteków do Tenochtitlan i Tlatelolco, często też je kopiowano. Jednym ze źródeł informacji o historii prekolumbijskiego Meksyku jest księga historii Azteków, powstała krótko po najeździe Hiszpanów. Opisano w niej wyprawę, którą król Tlatelolco wysłał do Tuli w 1422 r., aby zdobyć rzeźbę Tolteków. Rzeźba została zainstalowana w Templo Mayor, najwżniejszej świątyni w stolicy Azteków. W niedawnych wykopaliskach w pobliżu Templo Mayor znaleziono niektóre rzeźby wojowników Tolteków i bożka Chac Mool, które niewątpliwie pochodzą z Tula. Istniał także niemal stały związek między królewską dynastią Azteków a królami Tula poprzez małżeństwa i koligacje rodzinne. Region Tula w ostatnich dziesięcioleciach czasów przedhiszpańskich należał do królewskiego rodu Montezumów. Władcy Azteków potrzebowali prestiżu starożytnej stolicy Tollan i koligacji rodzinnych ze starą dynastią królewską dla umacniania swojej władzy w oczach poddanych.
Od ponad wieku archeolodzy dostrzegają podobieństwa między miastami Tula i Chichén Itzá na Jukatanie. Zauważono wiele wspólnych cech związanych z architekturą, rzeźbą, bóstwami, narzędziami z obsydianu i ceramiką z obu stanowisk. Zauważono też zbieżność chronologiczną, rozwój Chichén Itzá w okresie poklasycznym Majów, już po upadku większości ich miast, wiązany jest z migracją Tolteków. Szczególnie zastanawiająca ze względu na podobieństwo do układu piramidy Quetzalcoatl w Tula jest Świątynia Wojowników w Chichén Itzá. Piramida w Tula i Chichén Itza poświęcone były bogu Quetzalcóatl, wcześniej jego kult nie był szeroko rozpowszechniony wśród Majów. Pierwszą kulturą, która używała symbolu pierzastego węża jako ważnego symbolu religijnego i politycznego, było Teotihuacan. Po upadku tego miasta kult rozprzestrzenił się w środkowym Meksyku, silnymi ośrodkami tej wiary obok Tollan była m.in. Cholula oraz Xochicalco. Wśród Majów Quetzalcóatl był znany pod imieniem Kukulcan. Po przybiciu do wybrzeża Jukatanu statków hiszpańskich konkwistadorów Aztekowie ujrzeli w tym zdarzeniu zapowiedziany w legendach powrót Kukulcana. Przybyszom przypisano boskie cechy Pierzastego Węża, co przyczyniło się do sukcesu armi Corteza i w konsekwencji do upadku cywilizacji środkowego Meksyku.
